Folkboat - żeglarska legenda

Na początku był konkurs
W przededniu II wojny światowej żeglarze ze Szwecji, Danii, Finlandii i Norwegii posiadali wspólny parlament żeglarski Scandinavian Sailing Organisation (SSA), ale również żadnej wspólnej klasy regatowej uznawanej w każdym z tych krajów.

 W Finlandii najbardziej popularną klasą był Rekin, nieznany jednak poza jej granicami, na wschodnim wybrzeżu Szwecji dominowały drogie jachty typu Schärenkreuzer i regatowe
 R=5 M, a zachodnim Dragon i R=6 M. Norwegowie z kolei preferowali Dragona i R=6 M.
W 1940 SSA ogłosiła konkurs na jacht, który byłby akceptowany w każdym z krajów. Miał być prosty, tani, z miejscami do spania dla 3 - 4 osób, budowany z lokalnych materiałów i z żeliwnym balastem. 

Do konkursu zgłoszono 58 projektów z krajów nordyckich. Jury nie przyznało pierwszego miejsca, drugie i trzecie zajęli jednocześnie Szwedzi Knud Olsen za projekt jachtu SVANE i Jacob Iverson za projekt VEGA, czwarte i piąte również jednocześnie Alfons Kvarnstrřm (Finlandia) za INGER i O.W. Dahlstrřm (Dania) za SNIPAN. Jury zakupiło dodatkowo plany jachtów VI SKA SEGLA i NORDAVIND zawierające ciekawe rozwiązania i zleciło młodemu szwedzkiemu konstruktorowi amatorowi Tordowi Sunden wykonanie planów budowy jachtu, o nazwie Nordic Folkboat według wskazówek jury, w oparciu o zakupione plany jachtów. 

Zlecenie zawierało warunek, że nowy projekt nie będzie związany z nazwiskiem żadnego konstruktora, oraz będzie własnością SSA, co pozwoli na sprzedaż jachtu po niskich cenach i możliwość jego ewentualnej modyfikacji. Tord Sunden zaakceptował zlecenie, wykonał projekt, ale w 1946 roku opublikował artykuł w Seglarbladet w którym stwierdził, że jest twórcą jachtu, i zażądał tantiemów od każdej sprzedanej jednostki. Sprawa znalazła się w sądzie i dopiero w 1999 została rozstrzygnięta ostatecznie na korzyść SSA. 

Jacht

W 1941 jacht zaczęła budować stocznia Arendals-Werft w Göteborgu. Nordic Folkboat miał sosnowe, zakładkowe (klinkierowe) poszycie o grubości 14 mm oraz dębowy kil i stewy. Poszycie zakładkowe, tańsze i prostsze niż karawelowe (na styk), było odpowiednie nie tylko do budowy w dużych seriach, ale również przez małe warsztaty szkutnicze. Drewniany maszt, umocowany na pokładzie, był wsparty dwiema wantami, achtersztagiem i forsztagiem zamocowanym na 2/3 wysokości masztu. 

Jacht posiadał dwie duże koje w mesie i podwójną koję dziobową. Wysokość w kabinie nie była nigdzie większa niż 1,43 cm. Wielkość kokpitu była kompromisem pomiędzy potrzebami żeglarzy regatowych i turystów. Wyposażenie jachtu, w tym kocher, było początkowo spartańskie, ale wystarczające na weekendowe pływanie. 
Przy powierzchni ożaglowania 24 mkw i długim kilu jacht zaczynał prawdziwą żeglugę powyżej "dwójki". Szybko "kręcił" zwroty i pozwalał się lekko sterować. Przy "szóstce", aczkolwiek już mokro, Folkboat żeglował jeszcze pod pełnymi żaglami. Jego zachowanie na fali było bez zarzutu. Jacht wybaczał również wiele błędów początkującym żeglarzom i dlatego stał się tak popularny jako jacht rodzinny i do nauki żeglowania.

Folkboat wzbudzał duże zainteresowanie żeglarzy, którzy sprawdzali w próbnych rejsach jego właściwości żeglugowe i byli zachwyceni jego osiągami, szczególnie przy silniejszych wiatrach.
Z drugiej strony jednak wiele osób z trudem oswajało się z nową estetyką jachtu. Nordic Folkboat był amalgamatem 6 projektów, pozbawianym z założenia wszelkich floresów, ale oferującym to, co niezbędne. Dla współczesnych gustów jego wysoka wolna burta nie pasowała do długości jachtu podobnie jak za mała powierzchnia żagli. Klinkierowe poszycie prostego kadłuba wyglądało jak anachronizm w porównaniu z wypieszczonymi, przedwojennymi jachtami budowanymi ze szlachetnych gatunków drewna. W porównaniu z długimi nawisami jachtów Schärenkreuzer, Dragonów i jachtów klasy R, trudno było pogodzić się z pawężową rufą, a zamocowanie steru bardziej przypominało łódź rybacką niż jacht. 

Rozwój

Jednak armator Sven Salen przekonany do właściwości żeglugowych i idei niedrogiego jachtu dla każdego, zamówił na własne ryzyko dużą serię 60 jednostek. Nie zawiódł się w swoich oczekiwaniach. Jachty w cenie 3,500 koron stanowiły idealny kompromis pomiędzy szybkością, dzielnością morska, mieszkalnością i dostępnością. Nadawały się do żeglugi rodzinnej, samotnej i do regat. Krytykowana wysoka burta dawała bezpieczeństwo na dużej fali w nieodpływowym kokpicie. 
W ciągu 10 lat zbudowano w Szwecji ponad 400 jednostek, w Danii 220 jachtów a Nordic Folkboat został również duńskim szlagierem eksportowym, głównie do USA, gdzie 1957 powstało San Francisco Bay Folkeboat Association. W Finlandii 1961 było już zarejestrowanych ponad 200 właścicieli tych jachtów. Tylko w Norwegii Folkboat nie zdobył popularności przegrywając z Dragonem i nową klasą Knarr, bardziej odpowiadającą gustom Norwegów. Jacht, na który patrzono nieco z góry z powodu jego prostej budowy, szybko zdobył sobie również poza Skandynawią opinię niedrogiego, małego ale bardzo dzielnego, morskiego jachtu. 

Jego międzynarodowe sukcesy i znakomite osiągi spowodowały, że w latach 50-tych w całej Europie, w tym w Polsce zaczęto budować seryjnie te jachty, a duża liczba kopii świadczy o uniwersalnych właściwościach tej skandynawskiej klasy. Jachty budowano głównie w wersji z karawelowym poszyciem. 

Porównując te wersje okazało się, że jachty z poszyciem klinkierowym są szybsze niż z karawelowym, mimo większej powierzchni zmoczonej. Jest na ten temat kilka teorii, ale żadna nie potrafi przekonywująco wyjaśnić tego zjawiska.
Niezliczone imitacje były w większości bardziej komfortowo wyposażone. Zabudowane silniki, lodówki, łazienki, pogarszały jednak osiągi jachtu, a przedłużane nadbudówki i zmieniały jego wygląd, czasem bardzo daleko odbiegający od oryginału.

W Wielkiej Brytanii Jim Saundrs otrzymał w 1949 od SSA pozwolenie na budowę konstrukcji o poszyciu karawelowym, ale mającej znak FB na żaglu zamiast tradycyjnego F. Na Wyspach Nordic Folkboat przeobraził się w wygodny cruiser/racer z dużą nadbudówką przed masztem z oknami na całej jej długości. Jacht posiadał cztery koje, zbiornik wody i paliwa, szafkę na ubrania, dwupalnikową kuchenkę. Mimo dodatkowego ciężaru zabudowanego silnika o mocy 6 KM powierzchnia żagli i ciężar jachtu odpowiadały parametrom oryginału. Podobna wersja była budowana seryjnie również w Polsce.
Spośród kilku typów jachtów, dla których inspiracją był Folkboat, najbardziej znanym i podobnym do oryginału jest Contessa 26, zaprojektowanym przez Davida Sadlera i Jeremy Rogers w 1966 w Anglii. Inne to Frisco Flyer, Invicta, Bianca 27, Great Dane 28, King's Cruiser, Twister

Czas plastiku

Na początku lat 70-tych koszty budowy drewnianych jachtów wzrosły niepomiernie i Duńczyk Erik Andersen zaproponował Danish Folkboat Association budowę jachtu z tworzyw sztucznych. Mimo początkowych oporów związku jak również obaw SAA, że zmiana materiału konstrukcji spowoduje podział klasy, której "czystość" i tak już była zagrożona licznymi mutacjami i kopiami, postanowiono uczynić ten krok. Zbudowano specjalny egzemplarz, zważono jego każdy element w celu zachowania nie tylko tego samego ciężaru jachtu, ale również jego rozkładu w jachcie plastikowym. 

Zachowano również zakładkowy wygląd poszycia w nowej wersji. W 1977 SSA wyraziła zgodę na wspólne starty drewnianych i plastikowych wersji. Od tego roku również wykonywanie Nordic Folkboat z tworzyw sztucznych rozpoczęła stocznia Folkebĺdcentralen A/S w Danii. Do czasu podjęcia produkcji plastikowych wersji jachtu zbudowano ponad 3000 drewnianych jednostek. Stocznia produkuje nadal i do dziś wykonała ponad 1000 jachtów. Kadłub i główny montaż jest wykonywany obecnie w Estonii, po czym jacht jest wysyłany do Danii dla "ostatniego szlifu" przed sprzedażą. Cena standardowej wersji nowego jachtu wynosi bez VAT-u ok 30 tys EUR.

Rozłam

W 1966 Tord Sunden zaprojektował inną wersję Nordic Folkboat w wersji plastikowej. Miał on przedłużoną nadbudówkę, wyższą wolną burtę, płytszy, samoodpływowy kokpit, a jego wyposażenie było bardziej komfortowe. Kadłub jachtu był lżejszy niż drewniany Nordic Folkboat stąd zwiększono ożaglowanie na 7/8, dodano również genuę i spinaker jak również zwiększono balast stanowiący 58% ciężaru jachtu. W konstrukcji jest również studzienka na silnik wyciągany podczas regat. Wnętrze jachtu jest zabudowane w teaku. Posiada on również zbiornik wody. Na świecie wersja ta znana jest pod nazwą International Folkboat, natomiast kraje skandynawskie uważają tę nazwę za mylącą i w Europie jacht określany jest jako IF Boat. Jacht produkowała od 1967 do 1984 szwedzka stocznia Marieholms Bruk. W tym okresie wykonano ponad 4000 tych jachtów. Dziś ich cena w Szwecji wynosi od 45.000 do 65.000 SEK i jest to rynek sprzedawcy. 

Wielkie rejsy małej łódki

W 1960 odbyły się pierwsze regaty Singlehanded Transatlantic Race, w którym dwóch uczestników na czterech startowało na jachtach Folkboat. Valentine Howells płynął na jachcie EIRA o typowym ożaglowaniu i klinkierowym poszyciu, natomiast H. G. Hasler na jachcie JESTER o karawelowym poszyciu, z ożaglowaniem dżonki. W kolejnych regatach Hasler i Howells znów płynęli na tych samych jachtach. JESTER przebył Atlantyk w sumie 14 razy. W 1963 Adrian Hayter przepłynął z Nowej Zelandii do Anglii via Horn na jachcie VALKYR. Mike Bale przypłynął z Anglii do Nowej Zelandii na jachcie JELICLE.

W 1975 55 letnia australijska babcia Ann Gash popłynęła trasą pasatową dokoła świata na jachcie IILIMO . W 1988 Tony Curphey na STORM PETREL opłynął świat dokoła. Tania Aebi z USA zamknęła "kółko" na jachcie VARUNA, typ Contessa 26 wyruszając w rejs wieku 18 lat, a jej rodak 19-latek Brian Caldwell dokonał podobnego wyczynu na jachcie "MAI (MITI) VAVAU", również typu Contessa 26. To tylko najbardziej znane rejsy. 

Dzień dzisiejszy

Aktualnie istnieje na świecie ponad 4000 klasowych jachtów Nordic Folkboat, najwięcej w Szwecji - 1400, Danii - 1000, Niemczech - 650, Finlandii - 350 i USA - 200. Największe regaty klasy to Gold Cup (nieoficjalne mistrzostwa świata), Sessan Cup (regaty zespołowe), Kieler Woche i San Francisco Cup. 
Niezależną klasą jest również International Folkboat, aktywną w Szwecji, Danii, Norwegii, Holandii i Niemczech. Tu najważniejszymi regatami są mistrzostwa Danii, Szwecji i Norwegii.

Trudna do określenia jest liczba jachtów pozaklasowych budowanych z myślą nie o regatach, ale o weekendowym pływaniu czy dalekomorskiej żegludze. Często mają one wtedy dłuższe nadbudówki, zabudowane silniki, topowy takielunek, grodzie czy metalowe drzewca. Takie zmiany dopóki rozsądnie wprowadzane nie zabijają charakteru tego jachtu. 60 lat żeglugi w każdych warunkach pokazało bowiem, że jego jedynym niedostatkiem jest ciasne wnętrze. Jeżeli jednak nie jest to najważniejszy problem dla właściciela, to trudno jest znaleźć inny jacht, którym przy tej cenie można bezpiecznie popłynąć na drugi koniec świata. 

Podstawowe dane Nordic Folkboat